update formele beschrijving

docs/functionalspecification/h/0-samenvatting.md

@@ -1,7 +1,9 @@
-Dit document bevat de formele specificatie van NLCS
+Dit document bevat de formele beschrijving van NLCS
 
 
 <figure>
-<img src="./h/media/hub.PNG" alt="Visuele weergave van een NLCs tekening.">
-<figcaption>DVoorbeeld NLCS tekening</caption>
+<img src="./h/media/voorbeeldtekening.jpg" alt="Visuele weergave van een NLCs tekening.">
+<figcaption>Voorbeeld NLCS tekening</caption>
 </figure>
+
+

docs/functionalspecification/h/1.md

@@ -10,18 +10,123 @@ Het initiatief voor de ontwikkeling van de NLCS komt van Rijkwaterstaat (RWS). N
 ## Verschil tussen ‘model’ en ‘tekening’
 Er is een verschil tussen een CAD-bestand in de computer en representaties van dat bestand op geplotte of geprinte tekeningen. In deze Formele Beschrijving spreken we over ‘model’ als het gaat om het CAD bestand en over ‘tekening’ als het gaat om een representatie daarvan op een tekenblad (met een kader en een titelblok).
 
-## Objectgericht
+
+<p><dfn data-lt="CAD-model|CAD-modellen">CAD-model</dfn> Een model in een CAD-applicatie met daarin een weergave van ruimtelijke objecten in 2D of 3D </p>
+
+<p><dfn data-lt="CAD-tekening|CAD-tekeningen">CAD-tekening</dfn> Een printbare weergave van het CAD-model met een kader en een titelblok met informatie over de tekening</p>
+
+## Uitgangspunten NLCS
+
+### Objectgericht
 <p>Een belangrijk uitgangspunt voor NLCS is ‘objectgericht werken’. Dat houdt in dat de informatie die in een model wordt opgenomen, wordt gekoppeld aan de ‘objecten’ die in GWW-projecten een rol spelen. In de NLCS is dit opgelost door voor in principe ieder te onderscheiden object in de GWW-sector een afzonderlijke laagdefinitie op te nemen. Doel van de objectgerichte benadering is onder andere om met de NLCS een laagdrempelige opstap te creëren naar het werken met een BIM
-<br><br>
-Een tweede belangrijk uitgangspunt voor NLCS is, dat de standaard moet aansluiten op de gangbare CAD praktijk met de gangbare CAD applicaties. Die praktijk kenmerkt zich onder andere door een mechanisme van informatiescheiding door middel van een lagenstructuur. Verschillende brokjes informatie in een model worden van elkaar gescheiden door ze op te slaan in verschillende lagen. Informatiescheiding is noodzakelijk om hergebruik van de opgeslagen informatie mogelijk te maken, zonder gegevens opnieuw te moeten invoeren. Hergebruik van informatie betreft bijvoorbeeld het ‘automatisch’ bepalen van hoeveelheden uit een model, maar ook hergebruik van de CAD modellen bij latere onderhouds- en reconstructiewerkzaamheden. Voor (overheids-)opdrachtgevers is in dit verband met name de herbruikbaarheid van CAD modellen van projecten ‘as built’ relevant. Sinds 2011 schrijven daarom steeds meer overheidsopdrachtgevers de NLCS voor in hun projecten, per 25-05-2018 is dit verder bekrachtigd door opname op de Pas Toe of Leg Uit lijst van Forum Standaardisatie als verplichte standaard voor Nederlandse overheden en instellingen in de (semi) publieke sector.
-<br><br>
+
+
+### 2D CAD
+Een tweede belangrijk uitgangspunt voor NLCS is, dat de standaard moet aansluiten op de gangbare CAD praktijk met de gangbare CAD applicaties. Die praktijk kenmerkt zich onder andere door een mechanisme van informatiescheiding door middel van een lagenstructuur. Verschillende brokjes informatie in een model worden van elkaar gescheiden door ze op te slaan in verschillende lagen. Informatiescheiding is noodzakelijk om hergebruik van de opgeslagen informatie mogelijk te maken, zonder gegevens opnieuw te moeten invoeren. Hergebruik van informatie betreft bijvoorbeeld het ‘automatisch’ bepalen van hoeveelheden uit een model, maar ook hergebruik van de CAD modellen bij latere onderhouds- en reconstructiewerkzaamheden. Voor (overheids-)opdrachtgevers is in dit verband met name de herbruikbaarheid van CAD modellen van projecten ‘as built’ relevant. Sinds 2011 schrijven daarom steeds meer overheidsopdrachtgevers de NLCS voor in hun projecten, per 25-05-2018 is dit verder bekrachtigd door opname op de Pas Toe of Leg Uit lijst van Forum Standaardisatie als verplichte standaard voor Nederlandse overheden en instellingen in de (semi) publieke sector. Per 25-05-2018 is dit verder bekrachtigd door opname op de Pas Toe of Leg Uit lijst van Forum Standaardisatie als verplichte standaard voor Nederlandse overheden en instellingen in de (semi) publieke sector..
+
+
+### 3D CAD
 Bij 3D modelleren en BIM wordt een fundamenteel ander mechanisme van informatiescheiding gehanteerd. In een 3D model/BIM wordt informatie (data) in een databasestructuur direct gekoppeld aan de objecten waarop zij betrekking heeft. Ook uit een 3D-model kunnen en moeten vervolgens 2D-tekeningen worden gegenereerd. Door de verschillende mechanismen van informatiescheiding is het niet altijd mogelijk die 2D-tekeningen te laten voldoen aan de NLCS. Wanneer (overheids-)opdrachtgevers niettemin eisen dat alle tekeningen van een project as built moeten worden geleverd conform NLCS, kan dat een barrière opwerpen voor het gebruik van 3D modelleren en BIM. Dat is een ongewenste situatie. Daarom is besloten dat de NLCS niet geldt voor 2D tekeningen die worden gegenereerd uit een 3D model <a href="#footnote-2">[2]</a>  , mits de herbruikbaarheid van informatie in het kader van onderhoud en reconstructies op een andere wijze wordt gewaarborgd. Een gezamenlijke werkgroep van NLCS en COINS (tegenwoordig ICDD) heeft in verband hiermee aanbevelingen geformuleerd voor de uitvraag van tekenwerk in (delen van) projecten die met behulp van 3D modelleringsapplicaties worden ontworpen en uitgewerkt. De aanbevelingen zijn opgenomen in Bijlage 1 van deze Formele Beschrijving. 
-<br><br>
+
+<p id="footnote-2">[2] Dit betreft met name 3D modellen van ‘Constructies’ (zie ook paragraaf 5.1.3). Voor civieltechnisch werk in de ‘Buitenruimte’ is het inmiddels goed mogelijk gebleken om op basis van 3D modellen 2D CAD tekeningen te genereren die volledig voldoen aan de NLCS. </p>
+
+### BIM
 Inmiddels is de NLCS uitgegroeid tot veel méér dan alleen een set van lagenafspraken. Zo is de standaard in de releases 4.0 en 4.1 aan de ‘voorkant’ uitgebreid met de mogelijkheden om Planvormingstekeningen te maken, zoals verkavelings-, exploitatie-, maten- en inrichtingsplannen. Dit zijn plannen die gemeenten doorgaans maken voordat er sprake is projecten in de buitenruimte. Aan de ‘achterkant’ is de mogelijkheid geschapen om een NLCS-model om te zetten naar bijvoorbeeld een GIS-bestand conform het IMGEO Protocol. Dit maakt het mogelijk om de nieuwe situatie na oplevering van een project in de buitenruimte direct in te voeren in de wettelijk verplichte BGT (Basiskaart Grootschalige Topografie).  
 Belangrijk is dat het door deze uitbreidingen aan de ‘voorkant’ en de ‘achterkant’ mogelijk is geworden om met de NLCS objecten te modelleren. Objecten waaraan ook niet-geometrische informatie kan worden gekoppeld. De NLCS is met andere woorden geëvolueerd van een ‘traditionele’ CAD standaard naar een BIM standaard.</p> 
 
+De beheerorganisatie van NLCS wil deze ontwikkeling voortzetten en verankeren. De ambitie is om de NLCS te positioneren als een volwaardige ‘Level 2’ standaard (zie https://www.bimloket.nl//documents/Kenniskaart_1_-_Nederlandse_BIM_Levels.pdf), die in combinatie met bijvoorbeeld ICDD volledig inzetbaar is in BIM-projecten in de buitenruimte.
+
+<figure>
+<img src="./h/media/bimlevelsnlcs.PNG" alt="NLCS ingetekend op level 1 in een kaart met BIM levels op een x-as met 'mate van integratie van het bouwproces' en een y-as met 'mate van betekenisvol informatie digitaal uitwisselen: Level ) = documentgericht; Level 2 v= Object georiënteerd; Level 2 = Samengevoegd; Level 3 = Geïntegreerd, levenscyclus">
+<figcaption>Groeipad NLCS standaard</caption>
+</figure>
+
+
+## Implementatie
+De afspraken die samen de NLCS vormen, zullen slechts hun weg naar de praktijk vinden wanneer ze worden geïmplementeerd in en ondersteund door de CAD-applicaties die in de GWW-sector worden gebruikt. Daarom is de projectgroep van NLCS in een vroeg stadium het overleg gestart met de belangrijkste leveranciers van deze applicaties. Diverse leveranciers hebben hun 2D CAD-applicaties voor de GWW-sector aangepast voor de ondersteuning van NLCS.
+
+## Beheerorganisatie
+De NLCS is ondergebracht bij het BIM Loket. Het BIM Loket beheert open BIM-standaarden, samen met de betrokken kennisinstellingen. Dit gebeurt conform de BOMOS-richtlijnen van het Forum Standaardisatie. Het BIM Loket faciliteert voor de standaarden een beheerorganisatie waar belangen ingebracht kunnen worden. Dit waarborgt een zorgvuldig en transparant beheerproces, met een open besluitvorming. De beheer activiteiten richten zich op gebruikers die open BIM standaarden een belangrijk hulpmiddel vinden, om verder te komen met integrale samenwerking en ketenintegratie in de bouwsector.
+
+Meer over het beheer van open standaarden leest u op de website van het BIM Loket. 
+
+De volgende commissies zijn verantwoordelijk voor het beheer van de NLCS:
+  *  **Beheercommissie NLCS**: De NLCS Beheercommissie geeft sturing aan het beheer en de actualisatie van de open standaard NLCS. Bovendien adviseert de Beheercommissie de Programmacommissie van het BIM Loket over strategie, begroting en planning van de NLCS.
+  *  **Expertcommissie NLCS**: Dagelijks beheer en actualisering van de NLCS, binnen de kaders van het door de Beheercommissie vastgestelde werkplan.
+  *  **Gebruikerscommissie NLCS**:  Promotie van de NLCS. Deze commissie komt jaarlijks bijeen om met alle NLCS gebruikers behoeften op tafel te leggen. Daarbij draait het met name om het uitwisselen van opgedane kennis en ervaringen. In 2020 is voor het eerst zo'n gebruikersevent georganiseerd. Zo wil de gebruikerscommissie het gebruik en toepassing van de NLCS promoten en ondersteunen. 
+
+
+## Releases
+
+### Release 4.0
+Op 1 november 2014 is release 4.0 van NLCS verschenen. Twee belangrijke toevoegingen rechtvaardigen deze release: 
+
+1.  de standaard is uitgebreid met ca. 400 lagen voor de Discipline PLANVORMING;
+2.  er is een koppeling gemaakt tussen de NLCS en de IMGEO-standaard, waardoor het mogelijk is geworden om een NLCS-tekening om te zetten naar een tekening conform de BGT (Basiskaart Grootschalige Topografie).
+
+#### Planvorming
+De NLCS is in eerste instantie ontwikkeld voor de ondersteuning van ontwerp en engineering van civiele projecten. Maar voordat er sprake is van een project, produceren onder andere gemeenten al veel tekenwerk. Zij maken bijvoorbeeld exploitatieplannen, verkavelingsplannen, matenplannen en inrichtingsplannen, veelal als nadere uitwerkingen of invullingen van bestemmingsplannen. Tot dusver werd dit type tekenwerk niet door NLCS ondersteund. Een belangrijke oorzaak daarvan is dat planvormingstekeningen doorgaans ‘vlakkentekeningen’ zijn, terwijl ontwerp- en engineeringstekeningen vooral worden opgebouwd als ‘lijnentekeningen’. Daarnaast worden in de planvormingsfase dikwijls andere objecten getekend dan in de ontwerp- en engineeringsfase van projecten. De NLCS voorzag daar nog niet in. De NLCS Werkgroep Planvorming, bestaande uit onder anderen vertegenwoordigers van de gemeenten Rotterdam, Hoorn, Zuidplas en Breda, heeft de standaard voor release 4.0 daarom uitgebreid met ruim 400 nieuwe lagen, die het maken van de genoemde planvormingstekeningen ondersteunen. De lagen zijn zodanig ingericht, dat er vlakkentekeningen mee kunnen worden gemaakt. Aanvullend kunnen planvormers gebruik maken van reeds bestaande lagen, symbolen en arceringen van de NLCS.
+
+Zeer veel van de toegevoegde objecten/lagen zijn verwant aan objecten/lagen die al in diverse Hoofdgroepen van NLCS waren opgenomen. Mede om doublures te voorkomen (objecten die op verschillende plaatsen voorkomen in de NLCS) zijn de nieuwe ‘planvormingslagen’ niet ondergebracht in een aparte Hoofdgroep, maar zijn ze ingepast in de reeds bestaande Hoofdgroepen. Met name de Hoofdgroep ONDERGRONDEN (OG) is hierdoor flink uitgebreid. Maar ook in diverse andere Hoofdgroepen zijn ‘planvormingslagen’ toegevoegd. Bijlage 2 van deze Formele Beschrijving NLCS biedt een overzicht van de lagen uit de diverse Hoofdgroepen die kunnen worden gebruikt binnen de Discipline PLANVORMING. 
+
+#### NLCS-IMGEO
+Nadat een project in de buitenruimte is afgerond, moet de gerealiseerde, nieuwe situatie worden verwerkt in de Basiskaart Grootschalige Topografie (BGT) volgens het IMGEO protocol. Dit is een wettelijke verplichting. De gebruikelijke werkwijze hiervoor is dat landmeters de nieuwe situatie ‘in het veld’ opmeten en de meetresultaten worden gedocumenteerd in een GIS-formaat dat geschikt is voor de BGT. In release 4.0 is in overleg met Geonovum (ontwikkelaar en beheerder van de IMGeo standaard) een aantal voorzieningen ingebouwd die het mogelijk maken om een NLCS-tekening as built automatisch om te zetten naar een volgens IMGeo/BGT opgebouwde objectenkaart. In bijlage 3 van deze Formele Beschrijving NLCS is beschreven hoe dit in zijn werk gaat en hoe een NLCS-tekening hierop moet worden voorbereid.
+
+Met deze toevoegingen in release 4.0 zijn de toepassingsmogelijkheden van de NLCS in de levenscyclus van civiele objecten fors uitgebreid, zoals is gevisualiseerd in de onderstaande figuur. 
+
+De NLCS is primair ontwikkeld voor het ontwerp, de engineering en de realisatie van civiele projecten tot en met het vervaardigen van as built tekeningen. In release 4.0 is daar aan de voorkant de ondersteuning van de Planvorming aan toegevoegd. Aan de achterkant is ondersteuning van de registratie van de as built situatie conform IMGEO/BGT toegevoegd. Hiermee is de NLCS tevens op verschillende detailniveaus toepasbaar voor ondersteuning van het beheer van objecten in de buitenruimte. Daarmee is de cirkel gesloten. 
+
+
+<figure>
+<img src="./h/media/levenscyclus.PNG" alt="NLCS ingetekend in de levenscuclus. Planvorming: toegevoegd in 4.0; Ontwerp & Engineering: Primaire domein NLCS; Registratie conform IMGEO/BGT: toegevoegd in 4.0; Beheer: NLCS toepasbaar voor ondersteuning">
+<figcaption>Toepasbaarheid van NLCS in de levenscyclus van objecten in de buitenruimte</caption>
+</figure>
+
+### Release 4.1
+Belangrijkste aanpassing in release 4.1 is, dat in diverse Hoofdgroepen in totaal enkele tientallen lagen, symbolen, arceringen en lijntypen zijn toegevoegd, die een nóg betere aansluiting mogelijk maken van de NLCS op IMGeo/BGT. Basis voor deze aanvulling is een grondige analyse die de gemeente Amsterdam heeft gemaakt ten behoeve van de mapping van de NCLS aan de BGT. De Projectgroep NLCS bedankt 
+Amsterdam voor de waardevolle input!
+
+Kleinere aanvullingen en wijzigingen zijn:
+  *  toevoeging van een STATUS ‘R’ (Revisie);
+  *  toevoeging van de Discipline ‘METEN’, voor bijvoorbeeld het verwerken van inmeet gegevens.
+  *  schrappen van de term ‘TOPOLOGIE’ in een groot deel van de laagnamen in de Hoofdgroep ONDERGROND;
+  *  aanvullingen en wijzigingen in de benamingen van maatvoering- en tekststijlen.
+
+Daarnaast zijn kleine onvolkomenheden in release 4.0 verholpen.
+
+
+Toelichting bij release 4.2
+Ten opzichte van release 4.1 zijn geen functionaliteiten toegevoegd. Wel zijn er foutjes in de database hersteld en zijn er verbeteringen doorgevoerd:
+*  doublures (objecten die twee keer in de database stonden) zijn verwijderd;
+*  een aantal symbolen is schaalbaar gemaakt;
+*  ontbrekende symbolen zijn toegevoegd en andere symbolen zijn aangepast.
+
+### Release 5.0
+
+<div class="issue" data-number="126"></div>
+
+In release 5.0 is de mapping met de BGT herzien en opgenomen in de database, zodat het importeren van BGT datasets een uniform resultaat opleveren. Hiervoor zijn onder andere ook lagen, symbolen, arceringen en lijntypen toegevoegd in de desbetreffende hoofdgroepen zodat de mapping van de BGT op NLCS gerealiseerd kon worden. Om deze mapping mogelijk te maken is zijn tevens de hoofdgroep IE en de bijbehorende symbolenbibliotheek op elkaar afgestemd. Dit heeft tot gevolg dat onderandere de bibliotheek voor borden, kasten, masten, palen, putten en sensoren zijn aangepast, daarnaast zijn ook generieke BGT symbolen opgenomen in de NLCS. 
+
+Naast de mapping met de BGT is ook een mapping tussen het GWSW (GegevensWoordenboek Stedelijk Water) en NLCS opgenomen in release 5.0. Vanuit Stichting Rioned wordt het thema Stedelijk Water op PDOK ontsloten. Eind 2021 zijn reeds 151 gemeenten en 6 waterschappen aangesloten op het GWSW. 
+Om deze mapping mogelijk te maken is tevens de hoofdgroep riolering afgestemd op het GWSW. Dit heeft op hoofdlijnen de volgende wijzingen tot gevolg: 
+*  AWZI wordt RWZI
+*  VWA wordt DWA
+*  SWA (Schoon Water Afvoer) vervallen 
+*  Onderscheid tussen rioolleiding en transportleiding (geen aansluitingen)
+*  Duikers toegevoegd
+
+Daarnaast zijn kleine onvolkomenheden in release 5.0 verholpen. Dit heeft geresulteerd in een kwaliteitslag met betrekking tot de bibliotheken  (arceringen, lijstijlen en symbolen). Hierbij is gecontroleerd op opbouw van de bronbestanden in de bibliotheek, volledigheid en juistheid van de toegepaste schaal. Om in de toekomst het versiebeheer van deze bibliotheken in goede banen te leiden is de database uitgebreid met definities van arceringen en lijnstijlen. Daarbij is het ook mogelijk om vanuit de database de bibliotheken te genereren zodat vanuit de bron de bestanden gegenereerd kunnen worden. 
+
+Naast de aanpassingen op de database en de bibliotheken is ook de Formele Beschrijving op een aantal vlakken aangepast. Op hoofdlijnen zijn de volgende wijzigingen doorgevoerd: 
+*  RD Stelsel 28992 gebruiken, let op sinds Autodesk release 2022 is een foute definitie van het EPSG: 28992 opgelost. Oudere versies van de software gebruiken tot op heden nog de foutieve definitie; 
+*  Aanpassingen hoofdgroepen in afstemming met de database. Daarnaast zijn ook de hoofdgroepen tbv beoogde uitbreiding Stedelijk Spoor (Installaties spoor, verkeerskunde spoor en Spoorbaan) meegenomen; 
+*  Uitgangspunt voor symbolen, lijnstijlen en arceringen standaard definities, indien afwijkend worden aanvullende definities voor de statussen B en V toegepast; 
+*  Naamgeving lijnstijlen aangepast in lijn met de andere bibliotheken;  
+*  Er zijn lijnstijlen met varianten opgenomen om zo bijvoorbeeld het onderscheid te kunnen maken tussen verschillende trottoirbanden in een tekening. Aangezien we nooit volledig kunnen zijn in lijn met catalogi van producenten en/of leveranciers hebben we gekozen voor het ondersteunen van varianten. Zo kan op de tekening altijd duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen de verschillende objecten, zonder dat de afstemming met de NLCS noodzakelijk is. Zie bijlage 4 voor een overzicht van de voorkomende lijnstijl varianten. 	
+*  Eisen voor het opzetten van uitbreidingen van de standaard NLCS bibliotheken opgenomen;
+
+
 
-<p id="footnote-2">[2] Dit betreft met name 3D modellen van ‘Constructies’ (zie ook paragraaf 5.1.3). Voor civieltechnisch werk in de ‘Buitenruimte’ is het inmiddels goed mogelijk gebleken om op basis van 3D modellen 2D CAD tekeningen te genereren die volledig voldoen aan de NLCS. </p>